Stap 1: Het ontwikkelen of bijstellen van de missie en visie van de school

Stap 1 staat in het teken van het ontwikkelen of bijstellen van de missie en visie van de school. In het schoolplan zijn de missie en visie van de school opgenomen. De missie omschrijft het bestaansrecht van de school vanuit de gedeelde waarden en identiteit. Idealiter is de missie als fundament geïntegreerd in het handelen van alle medewerkers. De visie omvat een in de toekomst te realiseren situatie die voortbouwt op de missie. De visie geeft richting aan het handelen van leraren en schoolleiding en aan interventies in de organisatie om de wenselijke situatie te bereiken.

Uit het project komen de volgende inzichten om in het achterhoofd te houden bij stap 1:

• Het ontwikkelen van de school als PLG houdt een veelomvattend proces in, waarin oude routines en rollen worden doorbroken. Het is noodzakelijk te werken aan eigenaarschap van en draagvlak voor de ontwikkelingen onder zoveel mogelijk personen in en om de school. Het advies aan schoolleiders is om leraren te betrekken bij visievorming en samen nieuwe ontwikkelingen aan te gaan. Dit vraagt van schoolleiders dat zij in staat zijn om het leren van leraren niet alleen te sturen, maar ook te faciliteren en stimuleren. Draag zorg voor ontwikkelgesprekken met medewerkers en creëer voldoende ruimte voor professionalisering.
• Reken voor het realiseren van de eerste stappen drie schooljaren. Het kan helpen om voor elk van de schooljaren een ontwikkelingsplan met bijbehorend activiteitenplan te maken (lees stap 3 voor een voorbeeld hiervan). In plannen voor het tweede en derde jaar worden de ervaringen van voorgaande jaren verwerkt in een tussentijdse evaluatie.
• Het is aan te raden een of liefst twee projectleiders aan te stellen die zowel bekwaam als bevoegd zijn ontwikkelingen te entameren en te begeleiden. De schoolleiding participeert actief in de planvorming en uitvoering, of mandateert de projectleiding hiertoe en toont vervolgens betrokkenheid bij de voortgang.
• Naast het faciliteren van projectleiding kan het wenselijk zijn om externe expertise in te schakelen voor het begeleiden en nader vorm en inhoud geven van de professionele ontwikkeling en schoolontwikkeling, of voor ondersteuning bij evaluatie en onderzoek. Voorbeelden vanuit de veertien scholen in het project zijn:
• Structureel samenwerken met een externe lector
• Werken met beeldcoaches volgens het train de trainer principe
• Beleidsmedewerker die een specifieke rol krijgt bij het ontwikkelen
• Externe coach die ondersteunt bij leerkring over een specifiek onderwerp bijv. feedback geven, passend onderwijs, groepsdynamiek, etc.
• De ontwikkeling van een school in de richting van een PLG kan beginnen met een dialoog tussen leraren, schoolleiders en andere betrokkenen rond de vraag wat men de belangrijkste wensen en toekomstbeelden van de school als PLG vindt. Een ‘vlootschouw’ helpt om te inventariseren wat medewerkers aan kwaliteiten in huis hebben en bij kunnen dragen aan de ontwikkeling van de school als PLG. Een voorbeeld is een leraar die net een masteropleiding afgerond heeft en die opgedane kennis en expertise kan delen met collega’s. Het betrekken van ouders en de MR is verstandig als duidelijk is wat de koers zal zijn.

Richtinggevende vragen in het begin

Het kan voor schoolleiders en leraren behulpzaam zijn om aandacht te besteden aan de volgende vijf (clusters van) vragen die in het project van de VO-Raad en de OC door de veertien scholen bij het overdenken van een begin van de school als PLG aan de orde kwamen. De vragen geven richting aan de ontwikkeling van de school:

1. Motivatie, redenen: Waarom wil uw school zich (verder) ontwikkelen tot een PLG? Zijn er duidelijke verbeterpunten waarbij de ontwikkeling kan aansluiten? Wat wil de school met de ontwikkeling bereiken en hoe sluit deze ontwikkeling aan bij andere ontwikkelingen in uw school? Bedenk dat de school als PLG niet als doel gezien moet worden, maar als middel zodat de school en leraren zich verder ontwikkelen.
2. Startsituatie: Wat is de huidige situatie van de school in relatie tot het concept PLG, en in hoeverre is de school al bezig met ontwikkelingen die gerekend worden tot de kenmerken van een PLG? Voorbeelden van elementen zijn:
1. Missie en visie op leren en onderwijs door de onderwijsprofessional
2. Gezamenlijk voorbereiden en leren door leraren
3. Professionele ruimte van de leraar
4. Individueel leren van leraren, waaronder leren reflecteren en kritiek leveren en ontvangen
5. Strategisch HRM-beleid.
Om een volledig beeld te krijgen van de huidige situatie kan de scan School als PLG ingezet worden (zie stap 2).
3. Visie en beleid: Wat is de huidige visie en het huidige beleid ten aanzien van de professionele ontwikkeling van leraren en schoolleiders?
4. Interventies: Met welke interventies wil de school zich (verder) ontwikkelen als PLG, waarom wordt voor deze interventies gekozen, en welk effect op de ontwikkeling wordt per interventie verwacht? Denk bij interventies aan de volgende categorieën:
1. Verbeteren van een visie van de school op leren en ontwikkelen
2. Veranderen van de organisatiestructuur, met een bijbehorende cultuur
3. Verbeteren van de professionalisering van leraren en leidinggevenden
4. Verbeteren van het samen werken en leren van leraren en leidinggevenden
5. Verbeteren van leiderschapsontwikkeling van leraren en leidinggevenden
5. Betrokkenheid van leraren: Op welke wijze zijn leraren betrokken bij de ontwikkeling van de school als PLG, en hoe kunnen ze hierin ondersteund worden?

Een advies is om de antwoorden op deze richtinggevende vragen te benutten voor het opstellen van ontwikkelings- en activiteitenplannen. Hiervoor is het nuttig om de huidige situatie in kaart te brengen (zie stap 2).