Onderzoek naar de Ontwikkeling van de School als Professionele Leergemeenschap
Hoe kun je bouwen aan de school als professionele leergemeenschap (PLG)? Veertien scholen in het voortgezet onderwijs laten zien hoe leraren meer gaan leren van en met elkaar. Er is geen blauwdruk voor een ontwikkeling richting PLG. Wel zijn er sleutelfactoren: stimulerend en faciliterend leiderschap en personeelsbeleid en het creëren van draagvlak onder leraren.
Op veel scholen leven vragen als: ‘Hoe geef ik als schoolleider leiding aan een verandertraject in school?’ en ‘Wat kan ik als leraar ondernemen om meer samen te leren van elkaars expertise in school?’ Dit type vragen zijn aanleiding om na te denken over ontwikkeling van scholen richting een professionele leergemeenschap (PLG). De school als PLG is een organisatie waarbinnen leraren de ruimte hebben en nemen om het onderwijs vorm te kunnen geven en te werken aan hun eigen professionele ontwikkeling. Het doel is verbetering van het leerproces en de resultaten van leerlingen. Bij de ontwikkeling tot een PLG draait het om het bevorderen van samen leren en werken, het blijvend zorgen voor mogelijkheden tot professionaliseren en het veranderen en verbeteren van de structuur en cultuur van de schoolorganisatie. Een PLG is dus ook een lerende organisatie.
Onderzoekers van Kohnstamm Instituut en het ICLON (Interfacultair centrum voor lerarenopleiding, onderwijsontwikkeling en nascholing van de Universiteit Leiden) hebben 14 scholen gevolgd in hun ontwikkeling tot PLG.
De 14 scholen waren zeer verschillend van elkaar, qua aantallen leerlingen en leraren, schooltype(n), denominatie en plaats in Nederland. Ook verschilden ze sterk in hun beginsituatie ten aanzien van de school als PLG. Ze ontvingen tussen 2014 en 2017 subsidie van het Ministerie van OCW om hun school te ontwikkelen tot een professionele leergemeenschap (PLG). De scholen stelden hiertoe ontwikkelings- en activiteitenplannen op. De scholen gaven dit proces op verschillende manieren vorm en inhoud, maar een duidelijke overeenkomst was dat op alle scholen het stimuleren en mogelijk maken van het samen werken en het samen leren van leraren bij alle scholen prioriteit had. Elke school stelde een of meer projectleiders aan om de ontwikkeling aan te sturen en te bewaken, een belangrijk onderdeel voor het slagen van de vernieuwing.
Het onderzoek vond plaats door het houden van interviews en focusgroepgesprekken en het analyseren van documenten. Met behulp van de scan School als PLG, een vragenlijst die is ontworpen in dit project, werden huidige situatie en ambities richting PLG in kaart gebracht.
De scholen hadden gedurende het driejarig project volop aandacht voor het stimuleren van het leren van elkaars expertise. Een school besloot om bestaande afdelingsoverleggen om te zetten naar PLG-bijeenkomsten waarin groepjes docenten nieuw onderwijsmateriaal ontwikkelden. Dit soort activiteite hebben snel resultaat, maar lijken over het algemeen weinig duurzaam: na verloop van tijd worden de bijeenkomsten weer ingericht zoals vanouds. Een bredere impact in school heeft het invoeren van een schoolinterne academie. In een schoolacademie brengt de school alle professionaliseringsactiviteiten bij elkaar, zoals workshops, modules en intervisiegroepen en de meer niet-intentionele vormen van leren zoals ervaringen uitwisselen en bij elkaar in de les kijken. De invoering van een academie heeft veel voeten in de aarde, maar kan met voldoende inzet en draagvlak verder uitgebouwd worden.
Een sleutelfactor voor de ontwikkeling van de school als PLG is het creëren van draagvlak onder leraren bij het aangaan van veranderingen. Het advies is hierin: betrek een voorhoedegroep bij de plannen en breid na een succesvolle pilot uit naar meer collega’s. Ondersteunende factoren voor de school als PLG zijn verder: facilitering in tijd in het rooster en een stimulerende schoolleider die de koers en kaders aangeeft en leraren de ruimte geeft om te professionaliseren. Ook personeelsbeleid met aandacht voor de koppeling van scholing van leraren aan bredere ontwikkelingen in de school (bijvoorbeeld in jaargesprekken) draagt bij aan de ontwikkeling van de school als PLG.
Dit onderzoek is (mede) gefinancierd door het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO).
ICLON, Universiteit Leiden